سیری در تاریخ زادبان و لهجه های ترکی ( ۴۶۱صفحه )
تالیف : مرحوم پروفسور جواد هیئت
متولد : ۱۳۰۴ – تبریز
درگذشت : ۱۳۹۳ – باکو
دارای تخصص : دکترای جراحی از دانشگاه پاریس و :
اولین جراح قلب باز ایران در سال۱۳۴۱
اولین جراح و پیوند عمل کلیه در ایران در سال ۱۳۴۷
عضو آکادمی انجمن جراحی در پاریس
پروفسور افتخاری دانشگاه های آذربایجان و ترکیه
مدیر مجله وارلیق
پژوهشگر معروف ترک ایران ملقب به پدر معنوی ترکان ایران که مؤلف بیش از ۱۰نسخه کتاب و بیش از دویست مقاله معروف پیرامون زبان و ادبیات ترکی و همچنین علوم جراحی می باشد .
تاب مذکور پس از مقدمه و … دارای ۴ بخش و فصل های ذیل می باشد :
– تاریخ زبان ترکی که این بخش شامل دو فصل ذیل است الف) منشا و مبدا زبان ترکی ب) ساختمان و مورفولوژی زبان ترکی
-مراحل مختلف زبان ترکی که شامل ۵فصل ذیل میباشد الف) دوران آلتایی: دوره شکل گیری زبان ترکی؛ ب) دوران پروتورک : زبان ترکی در قرون قبل از میلاد ؛ ج) دوران ترکی اولیه : از قرن اول میلادی تا قرن پنجم میلادی ؛ د) دوران ترکی قدیم : از قرن ششم تا اول قرن دهم میلادی ؛ ه) دوران ترکی میانه: از قرن دهم تا اول قرن شانزدهم میلادی
– ترکی جدید : از قرن شانزدهم میلادی تا زمان فعلی.
– بخش چهارم که در آن بهترین و آخرین تقسیم بندی از لهجه های زبان ترکی بر اساس ویژگی های زبانی و منطقه ای است ارائه شده ؛ که این بخش شامل گروه های ذیل می باشد :
– گروه اوغوز شامل زبان ترکی موجود در کشورها و مناطق : الف) ترکی استانبولی(ترکیه ،قبرس، شبه جزیره بالکان؛
– ترکی آذربایجانی (کشور آذربایجان و ترکان آذری کل ایران ؛
– ترکی ترکمنی و خراسانی ؛
– ترکی منطقه قاقاووز ( واقع در کشورهای اوکراین – مولداوی- رومانی- شرق بلغارستان و تاتارهای کریمه
– گروه قبچاق زبان ترکی موجود در بعضی از مناطق : ازبکستان – افغانستان و جمهوری سین کیانگ چین – کشورهای قرقیزستان و قزاقستان – جمهوری خود مختار آلتایی و ایالت نوقای روسیه
– گروه بلغار شامل زبان ترکی موجود در کشورها و مناطق : ولگا – اورال – تاتار – باشقرد – قاراچای – چرکس – کاباردا و بالکار در کشور روسیه – جمهوری خودمختار داغستان روسیه
– گروه قارلوق – اویغور شامل زبان ترکی موجود در کشورها و مناطق: ازبکستان – ایالت قانسو در چین – منطقه یئنی اویغور در سین کیانگ کشور چین و طوایفی از ترکان در منطقه مرزی شمال خراسان
– گروه اویغور – اوغوز شامل زبان ترکی موجود در کشورها و مناطق : جمهوری خودمختار تووا در غرب مغولستان – جمهوری خاکاس در روسیه – ایالت کمروف روسیه – منطقه بارابین روسیه – ولایت تومسک روسیه F- گروه چوواش شامل زبان ترکی موجود در : جمهوری چوواشستان در جنوب منطقه اورال / ولگا ؛ که دارای زبان رسمی ترکی می باشند
– گروه یاقوت شامل زبان ترکی موجود در : جمهوری یاقوتستان در شمال شرقی سیبری که دارای زبان رسمی ترکی می باشند
طبق این تقسیم بندی منطقه ای زبان ترکی هم اکنون دارای ۲۸لهجه مخصوص بخود است که از بین اینها ۲۰ لهجه دارای خط و کتابت رسمی در ممالک خود هستند ( نظیر : ترکی استانبولی، آذربایجانی، ازبکی، قزاقی، قرقیزی، ترکمنی، …) در بخش الحاقی کتاب بطور مفصل و خاص در مورد لهجه های زبان ترکی خلج، خراسانی، ابیوردی و سنقری ؛ مطالب مفید و مستندی با ذکر مثالهای گوناگون آورده شده است که این بخش الحاقی جهت محققین در باره ترکهای خراسان بسیار مفید میباشد.
کتاب مذکور در مجامع بین المللی زبانشناسی دارای ارزش بسیار زیادی است بطوریکه مدتهاست این کتاب بعنوان یکی از کتب مهم درسی در دانشگاههای آذربایجان و ترکیه تدریس میشود .